Özet

Makalenin amacı görsel ve işitsel vasıtalarla yabancılara Türkçe kelime öğretim yöntemlerini ve ilgili materyallerin kullanım esaslarını saptamaktır. Teknolojik eğitim araçlarının gelişmesiyle yabancı dillerin kelime öğretiminde sürekli görsel ve işitsel tabanlı yeni metotlar geliştirilmektedir. Yabancılara Türkçe öğretiminde adayların hızlı ve kalıcı bir şekilde Türkçe kelimeleri öğrenmeleri için, geleneksel ve yeni görsel-işitsel kelime öğretim yöntemleri incelenmiş, elde edilen bulgular belli başlıklar altında açıklanmaya çalışılmıştır. Türkçe kelime öğretiminde görsel-işitsel materyalin geliştirilmesi ve kullanımında sahada çalışanlar, bu çalışmada elde edilen veriler ışığında kendi yöntemlerini ve materyallerini geliştirebilirler.

1. Giriş

Kelimeler dillerin temelini oluştururlar. Kelimesiz iletişim sağlamak mümkün de­ğildir. Kelime eksikliği olanlar öğrenmekte oldukları dili anlamada ve konuşmada bü­yük sorunlar yaşarlar. Öğrenilmekte olan dili etkin olarak kullanabilmek için yeter­li kelime hazinesine sahip olunmalıdır. Kelime hazinesi sığ olanlar o dili iyi kullana­mazlar. Bir yabancı dili öğrenen kişi dil bilgisini ne kadar iyi bilirse bilsin, kelimeler olmadan iletişim kuramaz (1).

Kelime bilgilerini geliştirmek yabancı dil öğrenenler için büyük önem taşımakta­dır. Sözcük dağarcığının gelişip zenginleşmesi hayat boyunca devam eder (2). Kelime hazinelerini görsel ve işitsel materyaller yardımıyla zenginleştirenler öğrendikleri ya­bancı dili daha kolay anlayıp konuşabilmektedirler. Yabancı dil öğretiminde görsel ve işitsel materyallerin kullanılması öğrenmede kalıcılığı artırır (3).

Bireylerin öğrenme şekilleri farklıdır. Adayların merak, ilgi ve dikkatlerine yöne­lik Türkçe kelime öğretim etkinlikleri yapılmalıdır. "Kelime öğrenciye ne kadar zen­gin yöntemlerle kazandırılırsa zihinsel sözlüğe kelimeyi yerleştirme ve geri getirme de o kadar kolay olacaktır" (4).

Diğer dillerin öğretiminde çoklu zekâ uygulamalarına çok önem verilmektedir. Bu alanda geniş çaplı araştırmalar yapılmaktadır. Yabancılara Türkçe kelimelerin öğ­retiminde de öğrencilerin bu özellikleri dikkate alınmalıdır. Nesrin Bilkan, (5) sözel zekâya sahip olanların kelime oyunlarını sevdiklerini, görsel zekâya sahip olanların resimlerle ve görüntülerle daha hızlı öğrendiklerini, müziksel zekâya sahip olanların duyarak daha iyi kavradıklarını vurgular.

Yabancı dil olarak Türkçe öğrenenlerin kelime hazinelerini geliştirmeye yönelik farklı görsel-işitsel yöntemler kullanılmalıdır. İnce, (6) bu bakımdan Türkçe kelime öğretiminde şu yolları önerir: Sözlük kullanımı, müzik, resim, bağlam, oyun, kelime defteri, gözlem, kelime listesi ve tekrar. Yabancı dil olarak Türkçe öğrenenler bu me­totlardan kendilerine kolay gelen birini veya birilerini seçerek kelime bilgilerini ge­liştirebilirler.

Dünyanın en güzel işlenmiş, en kolay öğrenilen dillerinden biri Türkçedir (7). Sondan eklemeli bir dil olması sebebiyle Türkçe'de bir köke farklı ekler getirerek bir­çok yeni kelime türetmek mümkündür. Örneğin göz isim köküne I+lIk ve I+çl yapım ekleri getirilerek yeni anlamda gözlük ve gözlükçü kelimeleri türetilir. Göz kelime­sini bilen biri gözlük kelimesini, gözlük kelimesini bilen de gözlükçü kelimesini ko­layca anımsayabilir. Türkçenin sondan eklemeli bu sistematiğini kavrayan yabancı­lar Türkçe kelimeleri kolay öğrenmekte ve Türkçeyi kolayca konuşabilmektedirler.

Bu çalışmada kelime öğretimine yönelik görsel ve işitsel öğretim yöntemleri ince­lenmiştir. Elde edilen sonuçlar yabancı dil olarak Türkçe kelimelerin öğretiminde kul­lanılabilecek şekilde bir sistem içinde değerlendirilmiştir. Yabancılara Türkçe kelime öğretiminde bu yöntemler kullanılarak kelimelerin kolay öğrenilmesi, telaffuzlarının doğru yapılması ve kalıcı olması sağlanacaktır. Yabancılara Türkçe kelime öğretimin­de kullanılacak görsel ve işitsel metotlar şu şekilde planlanmıştır:

    Makalenin amacı görsel ve işitsel vasıtalarla yabancılara Türkçe kelime öğretim yöntemlerini ve ilgili materyallerin kullanım esaslarını saptamaktır. Teknolojik eğitim araçlarının gelişmesiyle yabancı dillerin kelime öğretiminde sürekli görsel ve işitsel tabanlı yeni metotlar geliştirilmektedir. Yabancılara Türkçe öğretiminde adayların hızlı ve kalıcı bir şekilde Türkçe kelimeleri öğrenmeleri için, geleneksel ve yeni görsel-işitsel kelime öğretim yöntemleri incelenmiş, elde edilen bulgular belli başlıklar altında açıklanmaya çalışılmıştır. Türkçe kelime öğretiminde görsel-işitsel materyalin geliştirilmesi ve kullanımında sahada çalışanlar, bu çalışmada elde edilen veriler ışığında kendi yöntemlerini ve materyallerini geliştirebilirler.

Kelimeler dillerin temelini oluştururlar. Kelimesiz iletişim sağlamak mümkün de­ğildir. Kelime eksikliği olanlar öğrenmekte oldukları dili anlamada ve konuşmada bü­yük sorunlar yaşarlar. Öğrenilmekte olan dili etkin olarak kullanabilmek için yeter­li kelime hazinesine sahip olunmalıdır. Kelime hazinesi sığ olanlar o dili iyi kullana­mazlar. Bir yabancı dili öğrenen kişi dil bilgisini ne kadar iyi bilirse bilsin, kelimeler olmadan iletişim kuramaz (1).

Kelime bilgilerini geliştirmek yabancı dil öğrenenler için büyük önem taşımakta­dır. Sözcük dağarcığının gelişip zenginleşmesi hayat boyunca devam eder (2). Kelime hazinelerini görsel ve işitsel materyaller yardımıyla zenginleştirenler öğrendikleri ya­bancı dili daha kolay anlayıp konuşabilmektedirler. Yabancı dil öğretiminde görsel ve işitsel materyallerin kullanılması öğrenmede kalıcılığı artırır (3).

Bireylerin öğrenme şekilleri farklıdır. Adayların merak, ilgi ve dikkatlerine yöne­lik Türkçe kelime öğretim etkinlikleri yapılmalıdır. "Kelime öğrenciye ne kadar zen­gin yöntemlerle kazandırılırsa zihinsel sözlüğe kelimeyi yerleştirme ve geri getirme de o kadar kolay olacaktır" (4).

Diğer dillerin öğretiminde çoklu zekâ uygulamalarına çok önem verilmektedir. Bu alanda geniş çaplı araştırmalar yapılmaktadır. Yabancılara Türkçe kelimelerin öğ­retiminde de öğrencilerin bu özellikleri dikkate alınmalıdır. Nesrin Bilkan, (5) sözel zekâya sahip olanların kelime oyunlarını sevdiklerini, görsel zekâya sahip olanların resimlerle ve görüntülerle daha hızlı öğrendiklerini, müziksel zekâya sahip olanların duyarak daha iyi kavradıklarını vurgular.

Yabancı dil olarak Türkçe öğrenenlerin kelime hazinelerini geliştirmeye yönelik farklı görsel-işitsel yöntemler kullanılmalıdır. İnce, (6) bu bakımdan Türkçe kelime öğretiminde şu yolları önerir: Sözlük kullanımı, müzik, resim, bağlam, oyun, kelime defteri, gözlem, kelime listesi ve tekrar. Yabancı dil olarak Türkçe öğrenenler bu me­totlardan kendilerine kolay gelen birini veya birilerini seçerek kelime bilgilerini ge­liştirebilirler.

Dünyanın en güzel işlenmiş, en kolay öğrenilen dillerinden biri Türkçedir (7). Sondan eklemeli bir dil olması sebebiyle Türkçe'de bir köke farklı ekler getirerek bir­çok yeni kelime türetmek mümkündür. Örneğin göz isim köküne I+lIk ve I+çl yapım ekleri getirilerek yeni anlamda gözlük ve gözlükçü kelimeleri türetilir. Göz kelime­sini bilen biri gözlük kelimesini, gözlük kelimesini bilen de gözlükçü kelimesini ko­layca anımsayabilir. Türkçenin sondan eklemeli bu sistematiğini kavrayan yabancı­lar Türkçe kelimeleri kolay öğrenmekte ve Türkçeyi kolayca konuşabilmektedirler.

Bu çalışmada kelime öğretimine yönelik görsel ve işitsel öğretim yöntemleri ince­lenmiştir. Elde edilen sonuçlar yabancı dil olarak Türkçe kelimelerin öğretiminde kul­lanılabilecek şekilde bir sistem içinde değerlendirilmiştir. Yabancılara Türkçe kelime öğretiminde bu yöntemler kullanılarak kelimelerin kolay öğrenilmesi, telaffuzlarının doğru yapılması ve kalıcı olması sağlanacaktır. Yabancılara Türkçe kelime öğretimin­de kullanılacak görsel ve işitsel metotlar şu şekilde planlanmıştır:

1. Tahtaya Şekil, Kroki ve Resim Çizerek Kelime Öğretimi
2. Flaş Kartlarla Kelime Öğretimi
3. Posterle Kelime Öğretimi
4. Etkileşimli Cd'lerle Kelime Öğretimi
5. Video Görüntüleriyle Kelime Öğretimi
6. Sözlükle Kelime Öğretimi
7. Otelden otobüs terminaline nasıl gidebilirim?
8. Taksi durağından tiyatroya nasıl gidebilirim?
9. Benzin istasyonundan fotoğrafçıya nasıl gidebilirim?
10. Parktan postaneye nasıl gidebilirim?
11. Otobüs terminalinden benzin istasyonuna nasıl gidebilirim?

2. Görsel ve İşitsel Materyalle Yabancılara Türkçe Kelime Öğretim Yöntem­lerinin Sınıflandırılması

Dil duygu ve düşüncelerle iç içedir. Duygu ve düşünceler dil yardımıyla başkala­rına iletilir. Bu iletişimin temel vasıtası ise kelimelerdir. Ana dilde bile kelimeler doğ­ru kullanılmadığında mesajlar anlaşılmaz. O zaman yabancı dil öğretiminde kelime­lerin öğretimi üzerinde ayrıca durulmalıdır. Yabancı dil öğretiminde kelimeler doğru telaffuz edilmeli ve buna yönelik etkinliklere sıkça yer verilmelidir. Kelimelerin kalı­cılığını sağlamak için görsel ve işitsel araçlara dayanan tekrar uygulamaları üzerinde durulmalıdır. Bu aktiviteleri gerçekleştirecek kaynak ve materyal problemi olmama­lıdır (8). Görsel ve işitsel materyallerle Yabancılara Türkçe kelimeleri öğretmeye yö­nelik birtakım yöntemler geliştirilmiş ve açıklanmıştır.

2.1. Tahtaya Şekil, Kroki ve Resim Çizerek Kelime Öğretimi

Yabancı dillerin kelime öğretiminde bir resim bin sözcük değerindedir yöntemi yaygın olarak kullanılmaktadır (9). Yabancı dil öğretmenleri kimi zaman ressam kimi zaman tiyatrocu kimi zaman da müzisyen olmalıdır. Öğretmenin bir sözcüğü tahta­ya çizerek veya bir şekil, bir kroki, bir resimle anlatması öğrencinin bu kelimeyi ça­buk kavramasını sağlar ve bu tür görsel etkinliklerle öğrencilerin ilgileri derse çekil­miş olur. Resimler hafızada daha çok yer kaplamakta ve kelimenin hatırlanması böy­lece daha kolaylaşmaktadır.

Öğretmen, tahtayı etkin bir şekilde kullanarak öğrenilmesi zor olan bir kelimeyi görseller yardımıyla öğrencilere kavratabilir. Öğretmenin tahtaya çizdiği resmi öğren­cilerin defterine çizmeleri, söz konusu kelimenin öğrenilmesini kolaylaştıracaktır. Ör­neğin, öğretmen çöp adamlar çizerek öğrencinin dikkatini tahtaya çekmeli ve böylece hedef sözcüğü öğrencilere kavratmalıdır. Adres tarifi konusunda tahtaya çizilen kro­kiden faydalanarak hedef kelimeler öğretilmelidir (Bkz. Resim 2.1). Adres tarifi ko­nusunda öğretilen sağa dön, sola dön, ileri gidin, solda, sağda, köşesinde gibi komut­ların, tahtaya çizilen bu kroki ile kavratılması sağlanmalıdır.